SÖZCÜKTE YAPI

​

Kök: Bir sözcükteki tüm ekler atıldıktan sonra kalan anlamlı ve sözcükle ilgili yapı birimidir. (Mavi, Sıra…)

Gövde: Yapım eki almış sözcüktür.   (ev-li)

Gövdeden türeme: Birden çok yapım eki almış sözcüktür.    (ev-li-lik)

Yansıma kök: Doğadaki sesleri yansıtan ad soylu sözcüklerdir. (bom-ba-la-mak) (hav-la-mak)

​

EK ÇEŞİTLERİ:

A) ÇEKİM EKLERİ

                                                               ÇEKİM EKLERİ

                İSİM ÇEKİM EKLERİ                                            FİİL ÇEKİM EKLERİ

                Ki                                                                         Şahıs Ekleri

                Eşitlik eki                                                            Olumsuzluk ekleri

                Hal Ekleri                                                            Kipler

                Çoğul eki

​

1) İSİM ÇEKİM EKLERİ

Ki (yapım eki)

Cevap+ki hangi sorusuna cevap

Evdeki hesap (Hangi hesap?)                                    Çantadakileri al (Hangi eşyayı alıyım?)

​

Ki (çekim eki) ”İlgi Zamiri” (Bir ada gelerek adın yerini tutarlar.)

Benim fikrim = benimki

​

Eşitlik Eki (-ce)

Kardeşçe gibi yaşayalım (Kardeş gibi)   (Çekim eki =çe)                

Bizce göre sorun yok (Bize göre) (Çekim eki=ce)

​

NOT: Türkçe zor bir dildir                             (Yapım eki=çe)

​

Çoğul Eki (– ler)

- Müdür beyler geldi mi?                                             Çekim Eki  - Saygı

 

- Çocuk ateşler içinde yanıyordu                                Çekim Eki - Abartma

 

- Kapıyı otuz yaşlarında bir adam açtı                      Çekim Eki – Yaklaşık

 

- Yarın annemlere gideceğiz                                       Yapım Eki – Aile

 

- Rusların sıcak denizlerde gözü var                          Yapım Eki – Soy

 

- Toroslar Akdeniz’i kuşatır                                         Yapım Eki – Dağ

 

- Nice Mustafa Kemaller yetiştirebilirdik      Çekim Eki – Onun gibi (Benzerlik) 

 

- Oralarda ne güzel insanlar var                                 Çekim Eki – Uzaklık

 

Belirtme Hal Eki (ı,i)

- Neyi?-Kimi?-Nereyi? (Soruları bize belirtili nesneyi verir.)

- Arabayı yeni sattı = Neyi sattı?  (Hal eki)    (Çekim Eki)

- Evi yeni yandı = Neyi yandı? (İyelik eki)  (Çekim Eki)

NOT: İsme gelirse çekim eki olur, fiile gelirse yapım eki olur.

​

Yönelme Hal Eki (a)

- Neye?, Nereye? , Kime?, (Soruları bize dolaylı tümleci verir.) Ne zaman? (Sorusu bize zarf tümlecini verir.)

- Sabaha gelirim. (Ne zaman gelirsin?) (Çekim Eki)

NOT: İsme gelirse çekim eki, fiile gelirse yapım eki olur. (dize, süre)

​

Bulunma Hal eki (da)

- Neyde?, Kimde? , Nerede? (Soruları bize dolaylı tümleci verir.) Ne zaman?, Nasıl? (Soruları bize zarf tümlecini verir.)

- Ormanda ayı var. (Nerede ayı var?) (Çekim Eki)

NOT: İsme nasıl sorusu sorulduğunda cevap veriyor ve (–de, -da) eki alıyorsa yapım ekidir. (Sözde soykırım, sahanda yumurta)

​

Çıkma, Ayrılma, Uzaklaşma Hal eki (dan)

- Neyden?, Kimden?, Nereden?  (Soruları bize dolaylı tümleci verir.) Ne zaman?, Nasıl?, Niye? (Soruları bize zarf tümlecini verir.)

- Ayşe’den çok soğudum. (Kimden soğudun?) (Çekim Eki)

NOT: İsme nasıl sorusu sorulduğunda cevap veriyor ve (-den, -dan) alıyorsa yapım ekidir. (Sıradan olaylar)

​

Yalın Hal    (Hal eki almaz.)

- Çekoslovakya-lı-laş-tır-ama-dık-lar-ımız-ın = YALIN!

- Bardak, Sular = YALIN!

NOT: Ev-e   = Yalın değil!

​

Tamlama Ekleri

- Tamlayan eki: (-ın, -in, -un, -ün), (-nın, -nin, -nun, -nün)

- Tamlanan eki: (-ı, -i, -u, -ü), (-sı, -si, -su, -sü)

Kapının kolu, At arabası

 

 

 

 2) Fiil Çekim Ekleri

a)Haber Kipleri

​

1-Şimdiki zaman (-yor)

- Oku-yor-lar         (-yor: Çekim eki)

Görüyor, uyuyor…)

​

2-Görülen geçmiş zaman (-dı)

- Gül-dü-nüz         (-dü: Çekim eki)

Sevdi, bildi…

​

3-Öğrenilen geçmiş zaman (-mış)

- Sev-miş-im   (-miş: Çekim eki)

NOT: Geçmiş dönem (-miş: Yapım ekidir)

​

4-Geniş zaman (-r / -maz)

- Gid-er-sin           (-r: Çekim Eki)

- Gid-e-mez-sin  (-mez: Çekim eki)    

                      

5-Gelecek zaman (-acak)

- Kaç-ma-y-acak                 (-acak: Çekim Eki)

NOT: Gelecek günler     (-ecek: Yapım Ekidir)

​

b. Dilek Kipleri:

1-Gereklilik (-meli, -malı)

- Oyna-ma-malı-y-ız    (-malı: Çekim Eki)

NOT: Taşımalı eğitim    (-malı: Yapım Ekidir)

​

2-İstek (-e, -a)

- Yap-sa  (-a: Çekim eki)

NOT: Düşe kalka      (-e: Yapım ekidir)

​

 3-Dilek-şart (-se, -sa) 

- Kalk-sa-k        (-sa: Çekim Eki)

​

4-Emir (Eksiz)

- Gelsin, duysun, konuşmasın, sus…

 

 

B)YAPIM EKLERİ:

1.İsimden isim yapan ekler:

(-lık): Kalemlik, (-sız): Evsiz, (-cil): Otçul, (-cık): Minicik, (-ce): Fransızca, (-ak): Yanak, (-ci): İşçi, (-gen): Dörtgen

​

2. İsimden fiil yapan ekler:

(-a): Yaşa, (-lan): Dertlen, (-sa): Önemse, (-et): Kanat

​

3. Fiilden isim yapan ekler:

(-ak): Yatak, (-gın): Yorgun, (-ı, -i): Batı, (-ık): Yarık, (-gi): Bilgi

​

4. Fiilden fiil yapan ekler:

(-ş): Uçuş, (-t): Ürküt, (-er): Çıkar, (-ış): Bitiş

​