top of page
SÖZCÜKTE YAPI
Kök: Bir sözcükteki tüm ekler atıldıktan sonra kalan anlamlı ve sözcükle ilgili yapı birimidir. (Mavi, Sıra…)
Gövde: Yapım eki almış sözcüktür. (ev-li)
Gövdeden türeme: Birden çok yapım eki almış sözcüktür. (ev-li-lik)
Yansıma kök: Doğadaki sesleri yansıtan ad soylu sözcüklerdir. (bom-ba-la-mak) (hav-la-mak)
EK ÇEŞİTLERİ:
A) ÇEKİM EKLERİ
ÇEKİM EKLERİ
İSİM ÇEKİM EKLERİ FİİL ÇEKİM EKLERİ
Ki Şahıs Ekleri
Eşitlik eki Olumsuzluk ekleri
Hal Ekleri Kipler
Çoğul eki
1) İSİM ÇEKİM EKLERİ
Ki (yapım eki)
Cevap+ki hangi sorusuna cevap
Evdeki hesap (Hangi hesap?) Çantadakileri al (Hangi eşyayı alıyım?)
Ki (çekim eki) ”İlgi Zamiri” (Bir ada gelerek adın yerini tutarlar.)
Benim fikrim = benimki
Eşitlik Eki (-ce)
Kardeşçe gibi yaşayalım (Kardeş gibi) (Çekim eki =çe)
Bizce göre sorun yok (Bize göre) (Çekim eki=ce)
NOT: Türkçe zor bir dildir (Yapım eki=çe)
Çoğul Eki (– ler)
- Müdür beyler geldi mi? Çekim Eki - Saygı
- Çocuk ateşler içinde yanıyordu Çekim Eki - Abartma
- Kapıyı otuz yaşlarında bir adam açtı Çekim Eki – Yaklaşık
- Yarın annemlere gideceğiz Yapım Eki – Aile
- Rusların sıcak denizlerde gözü var Yapım Eki – Soy
- Toroslar Akdeniz’i kuşatır Yapım Eki – Dağ
- Nice Mustafa Kemaller yetiştirebilirdik Çekim Eki – Onun gibi (Benzerlik)
- Oralarda ne güzel insanlar var Çekim Eki – Uzaklık
Belirtme Hal Eki (ı,i)
- Neyi?-Kimi?-Nereyi? (Soruları bize belirtili nesneyi verir.)
- Arabayı yeni sattı = Neyi sattı? (Hal eki) (Çekim Eki)
- Evi yeni yandı = Neyi yandı? (İyelik eki) (Çekim Eki)
NOT: İsme gelirse çekim eki olur, fiile gelirse yapım eki olur.
Yönelme Hal Eki (a)
- Neye?, Nereye? , Kime?, (Soruları bize dolaylı tümleci verir.) Ne zaman? (Sorusu bize zarf tümlecini verir.)
- Sabaha gelirim. (Ne zaman gelirsin?) (Çekim Eki)
NOT: İsme gelirse çekim eki, fiile gelirse yapım eki olur. (dize, süre)
Bulunma Hal eki (da)
- Neyde?, Kimde? , Nerede? (Soruları bize dolaylı tümleci verir.) Ne zaman?, Nasıl? (Soruları bize zarf tümlecini verir.)
- Ormanda ayı var. (Nerede ayı var?) (Çekim Eki)
NOT: İsme nasıl sorusu sorulduğunda cevap veriyor ve (–de, -da) eki alıyorsa yapım ekidir. (Sözde soykırım, sahanda yumurta)
Çıkma, Ayrılma, Uzaklaşma Hal eki (dan)
- Neyden?, Kimden?, Nereden? (Soruları bize dolaylı tümleci verir.) Ne zaman?, Nasıl?, Niye? (Soruları bize zarf tümlecini verir.)
- Ayşe’den çok soğudum. (Kimden soğudun?) (Çekim Eki)
NOT: İsme nasıl sorusu sorulduğunda cevap veriyor ve (-den, -dan) alıyorsa yapım ekidir. (Sıradan olaylar)
Yalın Hal (Hal eki almaz.)
- Çekoslovakya-lı-laş-tır-ama-dık-lar-ımız-ın = YALIN!
- Bardak, Sular = YALIN!
NOT: Ev-e = Yalın değil!
Tamlama Ekleri
- Tamlayan eki: (-ın, -in, -un, -ün), (-nın, -nin, -nun, -nün)
- Tamlanan eki: (-ı, -i, -u, -ü), (-sı, -si, -su, -sü)
Kapının kolu, At arabası
2) Fiil Çekim Ekleri
a)Haber Kipleri
1-Şimdiki zaman (-yor)
- Oku-yor-lar (-yor: Çekim eki)
Görüyor, uyuyor…)
2-Görülen geçmiş zaman (-dı)
- Gül-dü-nüz (-dü: Çekim eki)
Sevdi, bildi…
3-Öğrenilen geçmiş zaman (-mış)
- Sev-miş-im (-miş: Çekim eki)
NOT: Geçmiş dönem (-miş: Yapım ekidir)
4-Geniş zaman (-r / -maz)
- Gid-er-sin (-r: Çekim Eki)
- Gid-e-mez-sin (-mez: Çekim eki)
5-Gelecek zaman (-acak)
- Kaç-ma-y-acak (-acak: Çekim Eki)
NOT: Gelecek günler (-ecek: Yapım Ekidir)
b. Dilek Kipleri:
1-Gereklilik (-meli, -malı)
- Oyna-ma-malı-y-ız (-malı: Çekim Eki)
NOT: Taşımalı eğitim (-malı: Yapım Ekidir)
2-İstek (-e, -a)
- Yap-sa (-a: Çekim eki)
NOT: Düşe kalka (-e: Yapım ekidir)
3-Dilek-şart (-se, -sa)
- Kalk-sa-k (-sa: Çekim Eki)
4-Emir (Eksiz)
- Gelsin, duysun, konuşmasın, sus…
B)YAPIM EKLERİ:
1.İsimden isim yapan ekler:
(-lık): Kalemlik, (-sız): Evsiz, (-cil): Otçul, (-cık): Minicik, (-ce): Fransızca, (-ak): Yanak, (-ci): İşçi, (-gen): Dörtgen
2. İsimden fiil yapan ekler:
(-a): Yaşa, (-lan): Dertlen, (-sa): Önemse, (-et): Kanat
3. Fiilden isim yapan ekler:
(-ak): Yatak, (-gın): Yorgun, (-ı, -i): Batı, (-ık): Yarık, (-gi): Bilgi
4. Fiilden fiil yapan ekler:
(-ş): Uçuş, (-t): Ürküt, (-er): Çıkar, (-ış): Bitiş
bottom of page