İSLAM ÖNCESİ DEVLET YÖNETİMİ
A. Göktanrının Hükümdarı donattığı yetkiler:
1)Kut: Hükümdarın sülalesine verdiği yetki
2) Küç(Güç): Hükümdarın sülalesine verdiği askeri donanım.
3)Ulüş (Pan): Hükümdarın sülalesine verdiği ekonomik güç.
B. Hükümdarın Unvan ve sembolleri:
Sembol: Otağ (Çadır), Nevbet (Davul), Tuğ (Sancak), Kemer (Kur), Berge (Kamçı), ordu, ziyafet (toy), kılıç, örgin (taht), yay, kotuz (sorguç)
Unvan: Han, Hakan, Yabgu, İsteber, İlteriş, İdikut, kara, İlig, erkin, tanhu, şanyü
C. İkili Teşkilat:
-
İlk defa Asya Hunları uygulamıştır.
-
Doğu-Batı şeklinde örgütlenmişlerdir.
-
Türk devletlerinin yıkılmasında etkili olmuştur.
D. Kurultay (Toy) (Kengeş):
-
Günümüzün Bakanlar Kurulu
-
Yılda iki kez olur
-
Katılan üyelere (hepsine) toygun denir.
-
Toygunlar: Hakan-Hatun Boy beyleri, Hanedan üyeleri, Komutanlar, İleri gelenler.
-
Dini Konularda dahil her konu görüşülür.
-
Hakanın isteği ile töre değiştirilir. Hakan töreye uymazsa görevden alınır yenisi seçilir.
-
Komutan: Peçenekler, ismiyle geçer. (İhtiyarlar Meclisi: Hazarlar)
E. Diğer Devlet Görevleri:
Apa : Sivil Yönetici /Aygucı: Vezir
Ağılığ: Hazine sorumlusu /Tamgacı: Yazışma işleri
Tiğin: Hükümdar oğlu /Şad(inal/atama): Tigin eğitimcisi / Şad: Tigin’in gelişmiş hali Vali
Tuden: Vergi Memuru /Tutuk: Askeri Vali
Buyruk: Bakan /Erkin: Oğuz Hükümdar
İSLAMİYET ÖNCESİ SOSYAL HAYAT
A. Kavramlar:
Ög: Anne
Kong: Baba
Yurt: Halkın kaldığı çadırdır.
B. Toplumsal Yapı:
Devlet: İl
Millet: Budun
Boy: Boy
Sülale: Urug
Aile: Oğuş
İSLAMİYET ÖNCESİ HUKUK
-
Yazısız hukuk kuralları töredir.
-
Töreler Hakan’ın isteği, kurultayın kararı ile değişir. Değişmez 4 hükmü vardır.
1)Adalet: Konilik, 2)İnsanlık, 3)Eşitlik: Tüzlük, 4)İyilik: Uzluk
-
Mahkeme başkanına Yargan (Yargucı) denir.
-
Hapis cezası 10 günü geçmez idam vardır. (Çünkü yerleşik hayat yok.)
İSLAMİYET ÖNCESİ ORDU
-
Metehan ilk düzenli orduyu kurdu. “onlu sistemi” bulmuştur. (On bin kişi: tamen: tümenbaşı)
Not: İslam öncesinde düşman durumunun öğrenilmesi amacıyla gönderilen keşif birliğine “Yelme” denir.
-
Kız, erkek ayrımı yok herkese savunma öğretilir.
İSLAMİYET ÖNCESİ BİLİM
-
Matematik, Tıp, Eczacılık ve astonomi
Takvimler:
1) 12 Hayvanlı = Güneş (Bu zamanda yapıldı)
2) Hicri = Ay
3) Celali = Güneş
4) Kumi = Güneş
5) Miladı = Güneş
İSLAMİYET ÖNCESİ SANAT(Eserlerde geometrik simgeler vardır)
- Pozarık Kurgan = İlk halı
- Heykellik, Dokumacılık, Halıcılık, Madencilik, Minyatür, Resim (Firesko)
Essik kurgan = Altın elbiseli adam
- Bozkır sanat anlayışı vardır. (Eserler taşınabilir)
İSLAMİYET ÖNCESİ SPOR
- Güneşe (kureş) denirdi, Yaya yarışına (seğirtme), Ayak tapına (tepük) denirdi.
İSLAMİYET ÖNCESİ DİNLER
1)Dinler:
- Gök Tanrı
- Maniehizm (Uygarlar)
- Budizm (Türgiş, Uygur)
- Hristiyanlık (Avrupa)
- İslamiyet (Karluk)
- Musevilik
- Samanizma
2) İnançlar:
- Doğalar Kültü
- Yer – Su – Gök inancı
- Atalar Kültü
- Tatumizm (on günlük)
3) Kavramlar:
- Yuğ = Cenaze Töreni
- Kurgan = Mezar
- Bolbol = Mezar Taşı
- Kam = Dinadamı (baksı)
- Uçmağ = Cennet (Ahiret İnancı)
- Tamu = Cennet (Ahiret İnancı)
- Kült = İnanç
- Eşük = Kefen
İSLAMİYET ÖNCESİ EKONOMİ
- Parayı ilk bastıran ve ticaretle ilk defa kullanan Köktürklerdir.
İSLAMİYET ÖNCESİ DESTANLAR
- Dede Korkut Hikayeleri = Oğuz ve Kıpçak savaşımı anlatır. (Akkoyunlu Uzun Hasan yazıya geçirmiştir, Ayrıca Kuran’ı Türkçe’ye çeviren ilk kişi.))
- Alper Tunga = İran savaşı anlatılır (İskitler Sakalar)
- Şu = B.iskender İran seferi anlatılır. (İskitler Sakalar)
- Oğuz Kağan = Meke’nin Hayatı (Asya Hun)
- Atilla (Avrupa Hun)
- Manas = En uzun ve devam eden destan (Kırgızlar)
- Ergenekon = Türk’ün sahneye çıkışı (Kırgızlar)
- Bozkurt = Asena, Dili kız (Köktürk)
- Türeyiş = Hun kökenli uygarlar.(Uygurlar)
- Göç = Kutlu dağ Hikayesi (Uygurlar)
- Şankızı (Bulgarlar)
- Yaratılış (Altay)
İSLAMİYET ÖNCESİ YAZILI EDEBİYAT
1) Yenisey Kitabevler: Kırgızlara ait, en eski kitabevidir. Okunamıyor
2) Bugut Yazıları: Köktürklerin en eski yazılarıdır.
3) Orhun Abideleri: Kutluklara ait, Moğolistan’da bulunur. Okunabilen ilk eser.
- Orhun Abideleri V.Tanyukuk, Kultigin ve 3.Kağan adına dikildi.
- Orhunca ve Çincedir.
- Hükümdarın halka, halkın Hükümdara karşı görevleri yazar. (Tüz)
- Çin entrikalarından bahsedilmiştir.
- Siyasetname özelliği vardır.
- Çözülen ilk kelime ‘’Tengri’’dir. (Renik yazı çeşidi vardır) / W.Thomson Çözmüştür.
- Kaplumbağ üzerindedir.
4) Karabalsagun yazıtları ve Sine - Uşi (Moyen- Çur): Uygurlara ait.
