5)Toprak Yönetimi:

​

a)Miri Topraklar:

1)Miri: Devlete ait

​

a)Paşmaklık: Geliri padişahın annesine ve kızlarına ayrılan topraklardır.

b)Malikâne: Devlet yöneticilerine verilir. Başarılı olursa

c)Yurtluk: Geliri sınır boyunu koruyana ayrılır.

d)Ocaklık: Kale çalışanı ile tersanecilere

e)Mukataa:  (iltizam) Geliri doğrudan devlet hazinesi

f)Dirlik: Geliri asker ve memura

 

a)Has: Geliri 150 bin ’den fazla (Vezir)

b)Zeamet: Geliri 20-100 bin (Müderris, Katip)

c)Tımar: Geliri 3-20 bin, (memur)

 

2)Mülk: Kişiye ait

a)Öşri: Müslümana ait

b)Haraci: Hristiyana ait

 

3)Vakıf: Dini ve sosyale ayrılır.

 

6)Eğitim:

1)Örgün Eğitim:

​

a)Sibyan: Anaokulu eğitimin ilk basamağı

Amin alayı: Çocukları okula ısındırmak için yapılır.

II. Mahmut zamanı zorunlu oldu.

b)Enderun: Devşirme çocukları memur yetiştirme

c)Harem: Devşirme kız çocuğu.

d)Şehzadegan Mektebi: 7 yaşında olan şehzadeler 12 yaşına kadar burada eğitim alırlar. Yapılan ilk derse Bedi Besmele denir.

e)Medrese:

İlk medrese İznik (Orhaniye), (Süleyman paşa) medresesi ilk müderris Davudi Kayseri

Dili Arapçadır.

Nişancı medrese çıkışlıdır. Mektebi kuzat bölümünü okursa kadıda olabilir.

FSM sahnı seman medresesi açtırdı.

Sahnı semana öğrenci yetiştirmek için tetinme açıldı.

Medresesin önündeki sayı müderrisin aldığı maaştır.

17.yy sonrası dini ağırlıklı oldu. Çünkü şeyhülislam fetva verdi.

I. Ahmet döneminde hocanın oğlu hocadır. Yani beşik ulemalığı ortaya çıktı. Medreseyi bozdu.

Çocuğa verilen falaka cezası da medreseyi bozmuştur.

Sınıf geçme kitap bitirmeyle alakalıdır.

​

Cerre çıkma: Halka ders anlatmadır

 

2)Mesleki Eğitim:

Usta olununca alınan belge icazetnamedir

 

 

 

7)Bilim:

 

a)Bilim insanları:

1)Kadızadei Rumi: 

- Kuruluş Yükselme zamanı.

Matematikçi ve astronomdur. Rasathane yapmıştır.

​

2)Davudi Kayseri:

- Orhan Bey zamanı

Süleyman Paşa İznik Medresesi’ne atanan ilk müderris

​

3)Molla Fenari:

- II. Murat zamanı

- İlk Şeyhülislam

 

4)Altuniazade:

- Fatih zamanı

- Bevliye (üroloji) çalışmaları yaptı.

​

5)Akşamsettin:

- Fatih zamanı

- Fatih’in hocası, mikrobiyolojici ilk kez mikroba mikrop dedi. Maddetül Hayat yazdı

 

6)Ali Kuşçu:

- Fatih zamanı

- Otlukbeli Savaşı sonrası geldi. Ayasofya müderrisi, enlem ve boylam hesapladı. Ayın haritasını çıkardı, Ay’da ismi var.

 

7)Miran Çelebi: XVI. yy

- Ali Kuşçu’nun torunu, matematik ve astronomi, Uluğ beye karşı çıktı.

​

8)Ahi Çelebi: XVI. yy

- Böbrek hastalığı ile uğraştı.

 

9)Sabucanoğlu Şerafettin:

- Fatih dönemi

- Deneylerini kendinde denemiştir. Plastik cerrahinin babasıdır. Mücerratname ve Kitabül Cerrahiyatül hariye (Resimli ameliyat kitabı)adlı eseri vardır.

 

10)Molla Lütfi ve Sinan paşa:

- Fatih dönemi

- Fatih’in matematik hocaları

 

11)Piri Reis:

- Kanuni dönemi

- Kitabül Bahriye adlı eseri vardır. 6 haritası vardır. İlk dünya haritasını çizdi.

 

12)Seydi Ali Reis:

- Kanuni zamanı

- Miratül Memalik ve Kitabül Muhit yazdı.

 

13)Takiyüddin Mehmet:

- III.Murat

- İlk rasathane açan kişi, otomatik makine eserleri yazdı. Kadızade-i Şemsettin fetva verdi yıkıldı.

 

14)Evliya Çelebi: 17 yy.

- Seyahatnameyi yazdı.

 

15)Katip Çelebi: 17 yy.

- İlk bibliyografya (Hacı Kalfa, Hacı Halife) olarak Avrupa bilinir. Keşfetüz, Zünun ve Cihannüma yazdı

 

16)Hezarfen Ahmet Çelebi:

- IV. Murat zamanı

- Galata’dan, Ümraniye’ye kanatla uçtu.

 

17)Lagari Hasan Çelebi: 

- IV. Murat zamanı.

- Barutlu füze ile uçtu.

 

18)Koçi Bey:

- IV. Murat zamanı

- Devletin durumu hakkında risale verdi

 

19)Naima: 18 yy.

- İlk resmi vakanüvis, tarihçi (vakanüvis yokken şehnameci vardı)

 

20)Erzurumlu İbrahim Hakkı: 18 yy.

- Marifetname yazdı. Matematikçi, astrolog

 

21)Humbaracı Ahmet: 18 yy.

- Batı tarzında ıslah edilen ilk ocak olan humbaracı ocağını ıslah etti.

 

22)Ayaşlı Şifai: 18 yy.

- Ebedir ve şifacıdır.

 

23)Marco paşa: 19 yy.

- Saray hekimliği yaptı, sabırla hastasını dinlerdi.

 

24)Mustafa Behçet Efendi: 19 yy.

- Behçet hastalığını bulmuştur. Tıbbiye-i Şahane’nin baş hekimidir.

 

25)Ahmet Cevdet paşa: 19 yy.

- Abdülmecid’e zamanı tarihçi, Tarihi Cevdet isimli kitabı vardır. Mecelle yazdı. (ilk medeni kanun)

​

26)Mehmet Fatih Gökmen: 20 yy.

- Hicri takvim çalışması yaptı.

​

27)Yahyalı Esat efendi:

- III. Ahmet

- Muallimi salis (Öğretmen), Lale Devri’nde Aristo’nun fizika adlı eserini çevirdi.

 

8)Ekonomi:

a)Kavramlar:

1)İaşecilik: Osmanlıda ürünün bulunması

2)Gelenekçilik: Sürekli bir malın üretilmesi

3)Fiskalizm: Geliri üste, gideri alta çekmek

4)Narh Sistemi: Her yerde fiyatın eşit olması (Ehli Hibre bu işin uzmanı malın kalitesini denetler)

5)Merkantilizm: Toprak değil, ne kadar altının varsa o kadar zenginsin.

6)Gedik: İş yeri açma izni

7)Tağşiş: Paranın kırpılması, eksiltilmesi

8)Kızıl (züyuf) Akçe: Paradaki gümüş azalıyor, bakır çoğalıyor.

9)Kapan Emini: Aynı maddelerin satıldığı yerlerdeki esnafa eşit mal dağıtımı yapan kişi.

10)Hirfet: Ufak esnaf

11)Bezirgân: Büyük Tüccar

12)Muhtesip: Zabıta

13)Derbent Teşkilatı: Geçitlerin vergisini toplar, köprü yol tamir eder ve güvenliğinden sorumludur.

14)Menzil Teşkilatı: Kervanı gözleyen kervanın ihtiyaçlarının karşılayanlardır, dağda kervanı izlerler.

15)Mekkari Taifesi: Kervanda ölen hayvanın yükünü taşıması için yollarda (at, katır, deve) bulunur. (Yol yardım gibi)

16)Lonca Teşkilatı: Ahiliğin devamı, ahide gayrimüslim olmazdı ama burada vardır. Esnaf birliğidir. Başında bulunan kişiye Pir yada Şeh denir. Yiğitbaşı, burayı korur, esnaf ile halkın arasında aracı olan kişiye kethüda (kahya) denir.

 

b)Paralar:

- 19. yy kadar madeni para kullanıldı. Üsküp, Selanik, Urfa ve Edirne’de darphane vardır.

1)Osman: Bakır, akçe

2)Orhan: Gümüş sikke

3)Fatih Sultan Mehmet: Altın, sikkeyi harane, sultani

4)Abdülmecid Madeni: mecidiye, guruş ve Kağıt para: kaime

 

 

c)Osmanlı’nın gelir kaynakları:

- Maden, tuzla, orman geliri, tazminatlar, ganimetler, beylik ve devletlerin ödediği haraçlar, vergiler

 

d)Vergiler:

a)Şeri:

1)Öşur:  Müslümandan alınır (10/1)

2)Haraç: Gayrimüslimden alınır (2/10)   (ıslahat ile kalktı)

3)Cizye: Gayrimüslimin ödediği can vergisi (askere gitmediği için) )   (ıslahat ile kalktı)

 

b)Örfi:

1)Avarız: Olağanüstü durumda alınır, geçiciyken kalıcı olmuştur.

2)Bac: Pazarcı vergisi (ilk vergi, Osman zamanı)

3)Ağıl: Hayvan barınağı vergisi

4)Ağnam: Küçükbaş hayvan vergisi

5)Arüsane: Bekar kız evlenince aileden alınır.

6)Mücerret: Bekar erkek çiftçiden alınır.

7)Bennak: Evlilik vergisi

8)İspenç: Gayrimüslim toprağından alınır

9)Bıdı heva: (Bedava) kaynağı belli değil

10)Çifthane: Tarlayı sürdüğü dönüm kadar ödediği vergi

11)Çiftbozan: Tarlasını sürmeyenden alınır.

12)İhtisab: Panayır vergisi

13)Seferiye: Sefere çıkarken halktan toplanır. (Savaş zararı)

14)Hazariye: Sefer hazırlığında halktan toplanır. (Barış zamanı)

15)Cihadiye: Cihada çıkarken halktan toplanır. (Savaş zamanı)

16)Derbent: Geçit ve köprüden alınır.

17)İzni sefine: Boğazdan geçen gemiden alınır.

18)İltizam: Vergidir.

19)Canavar: Gayrimüslimin yetiştirdiği domuz için

20)Asiyap: Değirmen vergisi

 

e)Ekonominin bozulma nedenleri:

- Saray masraflarının artması, savaşın uzun sürmesi ve ganimetin düşmesi, coğrafi keşifler, kapitülasyonların artması, sanayi inkılabı, yapılan ekonomik antlaşmalar, sık padişah değişmesi (cülus yüzünden), tımar bozulması ve iltizamın yaygınlaşması.

 

f)Bankalar:

1)Bankı Dersadet: Galatalı bankerler açtı

2)Bankı Osmani (Şahane): İngiliz açtı. Para basar

3)Memleket Sandığı: Çiftçiye kredi verme amacıyla açıldı. (Ziraat Bankası)

4)Ziraat Bankası: Mithat Paşa açtı (II. Abdülhamit zamanı)

5)İtibari Milli Osmani:  İttihatçıların bankası (Türkiye İş Bankasına katıldı)

 

9)Mimari:

1)İznik Hacı Özbek Camii: Orhan zamanı ilk cami

2)Mimar Sinan: Kayseri’den alınan devşirmedir. Mohaç Meydan Muharebesi’nde fark edilmiştir. İlk eseri Halep’tedir

Çıraklık: Şehzade Cami > İstanbul

Kalfalık: Süleymaniye Cami > İstanbul

Ustalık: Selimiye Cami > Edirne  (Unesco Miras Listesindedir.)

Bosna’da bulunan Mastar Köprüsü Mimar Hayrettin’e aittir.

Sultan Ahmet Cami (ilk 6 minareli) camidir. Sedefkar Mehmet Ağa yaptı.

3)Nuru Osmaniye Cami: İlk batı tarzında yapılan cami padişah ismiyle başlayan camilere selatin denir.

 

10)Sanat:

1)Hat: Arapçayı güzel yazmadır. (Sadece II. Mustafa’nın hatları günümüze ulaştı.)

Hattatlar yapar, Ahmet Karahisari (Topkapı Sarayı’nda Kuranı Kerim yazmıştır), Kıbletül Hattatin’i Amasyalı Şeyh Hamdullah yazdı, Kazasker Mustafa İzzet önemli hattattır.

​

2)Minyatür: Yapanlara nakkaş denir, Fatih’in gül koklayan eseri Nakkaş Sinan yaptı, Lale Devri’nde Levni önemlidir, Irakeyn eseri olan Matrakçı Nasuh Efendi Kanuni zamanı nakkaşıdır.

​

3)Tezhip: (Kuran-ı Kerim’i süsleme) müzehipler yapar Kara Mehmet en ünlüsüdür.

​

4)Resim: ilk kadın ressamı Mihri Müşrik’tir. İk başlarda sadece cansız resim serbest, II. Mahmut devlet dairelerine kendi resmin astırdı. Şeker Ahmet ilk sergi açtı, Osman Hamdi Bey müzeciliği başlattı, Resmini yaptıran ilk Osmanlı padişahı Fatih Sultan Mehmet’tir portreyi Bellini yapmıştır, Ressam yetiştirmek için Paris’te, Mektebi Osmaniye açıldı.

​

5)Müzik

Suzi Dilara: III. Selim’e aittir,

Kuruluş döneminde mehterhane vardır.

Itri: Müzik ilmi şeyhi (100 ₺’nin arkasında fotoğrafı bulunur.) (Nevakar makamını bulmuştur.)

Hacı Arif, İsmail Dede, Zekai Dede önemlidir.

Mizakı Hümayun: II. Mahmut zamanı açıldı.

Abdülmecit: İlk batı tarzı müzik dersi alıp, piyano çalmıştır.  Abdülmecit’in lakabı bu yüzden Alafranga yani Batı hayranı olmuştur.)

​

6)Halıcılık: Kocaeli (Hereke)

​

7)Maden işleme: Altın ile kaplamaya tambak denir.

​

8)Heykel: Tek yaptıran Abdülaziz’dir. Yurt dışına gezmeye gidip dönünce yaptırdı. Avrupa’ya gezi amaçlı giden ilk padişahtır.

​

9)Opera: İlk kez III. Selim izledi, “Milli Opera Kumpanyası”

​

10)Ahşap İşlemeciliği: Rahle yapmışlardır

​

11)Ciltçilik: Mücellit yapar. İlk Fatih Sultan Mehmet’te rastlanır.

​

12)Telkari: Gümüş işlemedir.

​

13)Malakari: Duvar kabartmasıdır.

 

11)Yazı, Dil, Edebiyat:   (Resmi dil Türkçe)

​

a)Divan Edebiyatı:

Baki (Şairlerin sultanı)

Fuzuli  > Leyla Mecnun

​

b)Tasavvuf Edebiyatı:

Pir Sultan Abdal, Hacı Bayram, Akşamsettin, Kaygusuz Abdal, Eşrefoğlu Rumi, Ümmi Kemal

 

c)Halk Edebiyatı:

Köroğlu, Öksüz, Hayali

 

12)Spor:

a) İlk güreş : Orhan zamanı

b) Kırkpınar Yağlı Güreşi: I. Murat zamanı

c)Ok atma: Kemankeş Kara Mustafa Paşa

ç)Jimnastik: İlk açılan spor koludur.

Adalı Halil ve Koca Yusuf ilk güreşçilerdir.

d)Lundi: At Binicisi

e)İlk beden eğitimi öğretmeni: Mehmet Faik Üstünidman

f)Osmanlı milli olimpiyat komitesini: Selim Sırrı Tarcan kurdu

Katılan ilk ve son olimpiyat: Stockholm’dür.